Việt Nam trước cơ hội và thách thức phát triển hydro xanh: Từ chiến lược đến hành động
Trong khuôn khổ Hội thảo Hydrogen Việt Nam – Hàn Quốc 2025 tổ chức tại TP. Hồ Chí Minh, một trong những bài tham luận gây chú ý lớn đến từ Tiến sĩ Nguyễn Hữu Lương, đại diện Viện Dầu khí Việt Nam (VPI), với chủ đề "Tiềm năng phát triển hydro xanh tại Việt Nam: Cơ hội và thách thức." Bài trình bày đã mang đến một bức tranh tổng thể, thẳng thắn và giàu thông tin về hành trình phát triển ngành hydro xanh tại Việt Nam – một lĩnh vực còn rất mới mẻ nhưng đầy hứa hẹn trong bối cảnh chuyển dịch năng lượng toàn cầu.
Mở đầu bài phát biểu, Tiến sĩ Lương khẳng định rằng hydro – đặc biệt là hydro xanh được sản xuất từ nguồn năng lượng tái tạo thông qua công nghệ điện phân – sẽ đóng vai trò thiết yếu trong việc khử carbon các ngành công nghiệp khó chuyển đổi như sản xuất thép, xi măng, lọc dầu, hóa chất và giao thông vận tải hạng nặng. Đồng thời, hydro còn được xem là giải pháp lưu trữ năng lượng hiệu quả, có thể giúp cân bằng lưới điện khi năng lượng tái tạo như gió và mặt trời không ổn định.
Dẫn chứng từ báo cáo của IRENA, ông cho biết đến giữa năm 2024, hơn 70 quốc gia đã xây dựng hoặc công bố chiến lược phát triển hydro quốc gia, trong đó phần lớn ưu tiên hydro xanh. Điều này cho thấy đây không còn là xu hướng trong tương lai xa, mà đã và đang trở thành một hướng đi chiến lược ở cấp độ chính sách và đầu tư toàn cầu.
Trở lại với bối cảnh Việt Nam, Tiến sĩ Lương nhận định rằng quốc gia này đang ở giai đoạn đầu của tiến trình phát triển hydro xanh. Tuy nhiên, những tín hiệu tích cực đã xuất hiện thông qua các văn bản định hướng chiến lược, tiêu biểu như Quyết định 165/QĐ-TTg ban hành vào đầu năm 2024 – văn kiện đầu tiên đề cập rõ ràng đến mục tiêu phát triển sản xuất và tiêu thụ hydro sạch, đặt ra mốc hướng đến sản lượng 10–20 triệu tấn mỗi năm vào năm 2050. Ngoài ra, các quyết định liên quan đến quy hoạch điện (như Quyết định 500) cũng đã bắt đầu đề cập đến việc sử dụng hydrogen như một nhiên liệu thay thế cho các nhà máy nhiệt điện và khí LNG hiện hữu.
Tuy nhiên, theo ông Lương, phát triển hydro không chỉ là chuyện “muốn làm là được”. Thách thức đầu tiên nằm ở yếu tố kinh tế. Hiện nay, chi phí sản xuất hydro xanh ở Việt Nam vẫn còn khá cao – chủ yếu do giá thành công nghệ điện phân, giá lưu trữ, nén, vận chuyển cũng như việc thiếu quy mô sản xuất thương mại. Ngoài ra, hạ tầng cho phân phối và tiêu thụ hydrogen gần như chưa tồn tại: chưa có mạng lưới đường ống, trạm nạp, kho lưu trữ hay tiêu chuẩn kỹ thuật tương ứng.
Một vấn đề khác được ông nhấn mạnh là thiếu thị trường tiêu thụ đủ lớn. Mặc dù Việt Nam hiện đã có nhu cầu hydro xám trong các ngành như lọc hóa dầu và phân bón, song việc chuyển đổi sang hydro xanh sẽ đòi hỏi chi phí đầu tư lớn và có thể làm tăng giá thành sản phẩm. Do đó, nếu không có cơ chế hỗ trợ như định giá carbon, thuế ưu đãi hay tiêu chuẩn bắt buộc sử dụng hydro sạch, thị trường hydro xanh sẽ rất khó hình thành trong ngắn hạn.
Tuy nhiên, Việt Nam cũng sở hữu một lợi thế rất rõ ràng: tiềm năng dồi dào về năng lượng tái tạo. Theo phân tích từ VPI, tổng công suất lý thuyết của điện mặt trời và điện gió tại Việt Nam có thể đạt gần 1.400 GW, cao hơn nhiều lần so với nhu cầu điện hiện nay. Nếu được khai thác hiệu quả, các nguồn năng lượng này có thể trở thành nền tảng để sản xuất hydro xanh quy mô lớn thông qua điện phân nước.
Từ những phân tích trên, Tiến sĩ Lương đề xuất một lộ trình phát triển thị trường hydrogen tại Việt Nam theo hướng tiếp cận từng bước. Giai đoạn đầu (từ nay đến 2030) nên tập trung vào các dự án thí điểm trong các lĩnh vực có sẵn nhu cầu như giao thông công cộng (xe buýt chạy hydro), nhà máy điện thử nghiệm sử dụng hỗn hợp khí – hydrogen, và sản xuất phân bón sử dụng hydro sạch. Song song đó, cần xây dựng hành lang pháp lý đầy đủ, bao gồm tiêu chuẩn kỹ thuật cho sản xuất và lưu trữ hydrogen, hệ thống chứng nhận “hydrogen sạch”, và các chính sách khuyến khích đầu tư.
Bên cạnh yếu tố nội lực, ông nhấn mạnh vai trò của hợp tác quốc tế, đặc biệt với các đối tác công nghệ hàng đầu như Hàn Quốc, Nhật Bản, Đức và Na Uy. Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi kinh nghiệm, tiếp nhận chuyển giao công nghệ và tận dụng nguồn vốn đầu tư nước ngoài để rút ngắn thời gian xây dựng ngành công nghiệp hydrogen.
Kết thúc phần trình bày, Tiến sĩ Lương khẳng định rằng hydro xanh không chỉ là cơ hội kinh tế mà còn là điều kiện tất yếu nếu Việt Nam muốn thực hiện thành công cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Tuy nhiên, con đường phát triển sẽ không đơn giản. Để tiến xa, Việt Nam cần sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước, doanh nghiệp, tổ chức tài chính và các đối tác quốc tế – cùng xây dựng một ngành năng lượng mới hiện đại, sạch và bền vững.
